Melis Vatansever, 

Brunch İngilizce'deki "breakfast" ile "lunch" sözcüklerinden türetilmistir özellikle hafta sonlarında kahvaltıdan geç öğle yemeğinden erken yenilen kahvaltı ile yemek karışımı bir öğündür.

Etkiler ancak bilinmeyen şey beyine ulaşan koku sinyallerinin nasıl ve hangi sırada işlenip, organizmada nasıl davranış değişikliğine yol açtığıdır. Birçok memeli hayvan kendi hemcinslerinden sosyal ve kur yapma mesajlarını koku alma reseptörleri aracılığıyla alırlar ve insanların da aynı sisteme sahip olduğu, ancak aktif şekilde ve bilinçli olarak kullanılmadığına dair deliller vardır.

Kelebeklerin ömrü bir gün olmasa da yaşadığı sürenin çok uzun olduğunu söylemek yanlış olur. Kelebeklerin dünya da bir çok çeşidi vardır. Yaşam süreleri de türüne göre değişmektedir. Dişi kelebek yumurtalarını yeşil bitki yapraklarına bıraktan sonra bu yumurtalar hızla gelişir ve içinden tırtıllar çıkmaya başlar. Tırtıllar günlerin çoğunu yaprak yiyerek geçirir ve bu sayede büyürler. Ayrıca büyüme sırasında birkaç kez deri değiştirirler. İki hafta kadar sonra tırtıllar artık dinlenmeye çekilir ve bir yaprağa asılı kalıp ağızlarından çıkardıkları salgı ile vücudlarının çevresini sarmaya başlarlar. Bir süre sonra, tüm vücudu koza ile sarılır. Tırtıl vücudu sarılı şekilde kelebeğe dönüşmeyi bekler.Kelebek haline gelen tırtıl kozayı yırtıp dışarı çıkar.
Aslında kelebeklerin ömrünün bir gün olduğunun düşünülmesi; bir kelebeğin kozadan çıktığı andan itibaren artık ömrünün son günlerine yaklaşıyor olmasından ileri geliyor. Tırtıl halinden sonra kelebek olarak hayatta kalması çok uzun süreli olmuyor. Kısacık zamanı kaldığından, insanoğlunun algısında “kelebeklerin ömrü bir gündür” fikri kalmış.

Evrime göre canlılığın devamı ve çeşitliliği doğal seçilimle sağlanır. Bir popülasyon içindeki bazı tip canlılar diğerlerine göre daha fazla döl bırakır. Zamanla daha üretken olan tipin frekansı yükselir. Yeniden üretim kapasitesindeki farklılığa doğal seçilim denir. Doğal seçilim uyuma yönelik evrimin tek mekanizmasıdır; gen havuzunda daha önceden var olan genetik çeşit sınıflarının değişken yeniden üretim başarısı olarak tanımlanır. Doğal seçilimin en bilinen hareketi mutasyonla ortaya çıkan uyumsuz çeşitlerin ortadan kaldırılmasıdır. Doğal seçilim nasıl hareket ettiğine bağlı olarak genetik çeşitlenmeyi destekleyebilir ya da azaltabilir. Eğer seçilim zararlı alelleri temizlemeye yönelik hareket ederse ya da bir alelin sabitlenmesine yol açarsa genetik çeşitlenmeyi azaltır. Eğer heterozigotlar homozigotlardan daha uyumluysa seçilim genetik çeşitlenmenin desteklenmesine yol açar.

IŞIK: Yetersiz ışıklanma Afrika menekşelerinin çiçek açmamasının en başta gelen nedenlerindendir. Menekşeler günde 10-14 saat ışık almalıdır. Ancak direkt güneş ışığı zarar verir. Eğer yeterli doğal ışıklanma sağlanamıyorsa, flouresan ışığı ile takviye edilebilir.

SICAKLIK: 20-25°C ideal sıcaklıktır. 15°C nin altına ve 30°C nin üstüne kısa süre dayanabilirler.

NEM: %40-50 nispi nem genellikle idealdir. Sıcaklık arttıkça nemi de arttırmak gerekir.

SAKSI: Temiz, seramik yada plastik saksılar kullanılabilir. Çok büyük saksı kullanılmamalıdır. Bitkinin kökü saksının her tarafını kaplamadan asla daha büyük bir saksıya şaşırtılmaz. Afrika menekşesi, kökler saksının kenarına ulaştığında çiçek açma eğilimindedir.

GÜBRELEME: Gübrelemenin yapılmaması ya da çok seyrek yapılması da çiçeklenmenin az olmasına neden olabilir. Azot fosfor ve potasyum oranları eşit olan ya da potasyum ve fosfor oranı daha fazla olan gübreler dönüşümlü olarak kullanılabilir. Ancak azotun üre azotu olmamasına dikkat edilmelidir. Gübreleme her sulamayla birlikte yapılabileceği gibi bir dolu bir boş şeklinde de yapılabilir. Ancak Afrika menekşesinin kökleri çok hassas olduğundan verilecek gübre miktarı önerilen dozun 1/3’i kadar olmalıdır.

SULAMA: Yumuşatılmış su ya da saf su kullanmaktan sakınılmalıdır. Menekşeler az da olsa normal çeşme suyunda bulunan iz elementlere ihtiyaç duyarlar. Ancak sudaki klor problem olabilir. Bu durumda suyun bir gece açıkta bekletilmesi klorun uçmasını sağlayacaktır. Menekşeler nemli tutulmalı asla çok ıslak bırakılmamalıdır. Sulama suyunun sıcaklığı ortam sıcaklığına yakın olmalıdır.

SAKSI HARCI: Menekşeler, köklerin kolay büyümesi için hafif ve havalı bir harç karışımına ihtiyaç duyar. Aynı zamanda harcın içinde zararlılar ve bakteriler de bulunmamalıdır. Saksı harcını yılda iki kez 1/3’ini boşaltıp yerine taze harç ilave ederek tazelemek gerekir. 1/3 torf, 1/3 perlit, 1/3 vermikulitten oluşan harç menekşeler için oldukça idealdir.

BAKIM: Her ay en alt sıradan 3 yaprağın alınması yeni yaprak oluşumunu teşvik eder. Çiçeklenme bittiğinde solmuş çiçeklerin ve çiçek saplarının alınması gerekir. Saksının her ay 90° çevrilmesi yaprak simetrisinin korunması bakımından önemlidir.

Özellikle bitki hücrelerinde ve tek hücreli canlılarda görülür. Hayvan hücrelerinde ise za­man zaman oluşan ve kaybolan küçük kofullar bulunur. Kofullar hücre zarından, endoplâzmik retikulumdan, golgi aygıtından ya da çekirdek zarından oluşur. İçlerinde koful öz suyu (hücre öz suyu) denilen bir sıvı bulu­nur. Kofullar genç bitki hücrelerinde az sayıda ve küçük; yaşlı bitki hücrelerinde ise büyüktür. Hatta bazı yaşlı hücrelerde hücre içini tamamen doldurarak sitoplâzmayı yana doğru iter. Kofullar hücrenin madde alışverişinde, beslenmesinde, sindiriminde, boşaltımında görevlidir. Kofullar kaybolup gerektiğinde yerine yenileri oluşabilir. Bitkisel hücrede metabolizma sonucu açığa çıkan zehirli artık ürünler, inorganik tuzlarla birleşerek çözünmeyen kristalleri oluşturur. Özellikle yapraklardaki kofullarda biriken kristaller hücrenin işlevlerinin azalmasına ve ölümüne neden olur. Tatlı suda yaşayan bir hücreli canlılarda, boşaltım kofulları (kontraktil kofulllar) oluşmuştur. Örneğin terliksi hayvanlardaki boşaltım kofulu tatlı sularda yoğunluk farkından dolayı, vücut içerisine giren fazla suyu dışarı atarak su miktarını ayarlar. Hücre sitoplazması içinde bulunan içleri sıvı, hava veya kısmen sindirilmiş besinle dolu olan boşluklara verilen ad. Kofullar, genelde su ve erimiş halde bulunan büyük moleküllü maddeler bakımından zengin bir sıvıyla doludur. Her koful, etrafındaki sitoplazmadan ince bir zarla ayrılır. Bitki hücrelerindeki kofullar, büyük ve az sayıdadır. Tek hücreli yaratıklardaki kofulların ise değişik vazifeleri vardır. Sindirim kofulları, boşaltım kofulları gibi. Boşaltım kofulları hücrenin bir nevi böbrek görevini yapar.

Yapısı : Sitoplazmadan ince bir zar ile ayrılır. Bu zar gerek yapı, gerekse geçirgenlik bakımından sitoplazma zarına benzer. Bunlar bir hücreli protistler ve bitki hücreleri için karakteristik ve önemlidir. Büyük olasılıkla golgi aygıtından meydana gelirler. Yüksek organizasyonlu hayvan hücrelerinde de bulunabilirler. Bitki hücrelerinde daha büyük boyutlarda görülürler. Bazı hücrelerde vakuoller, hücrenin değişmez bir organeli olduğu halde, diğerlerinde gerektiğinde oluşan ve işi biter bitmez kaybolan yapılardır.

Görevi : Tatlısularda, yoğunluk farkından dolayı, vücut içerisine giren fazla suyu pompalayarak küçük kanalcıklar aracılığıyla dışarıya atmaktır. 4 çeşit koful vardır. Besin kofulu, sindirim kofulu, boşaltım kofulu ve kontraktil (vurgan) koful.

Adenozin 3'-trifosfat, hücre içinde bulunan çok işlevli bir nükleotittir. İngilizce Adenosine Triphosphate'den ATP olarak kısaltılır. En önemli işlevi hücre içi biyokimyasal reaksiyonlar için gereken kimyasal enerjiyi taşımaktır. Fotosentez ve hücre solunumusırasında oluşur. ATP bunun yanı sıra RNA sentezinde gereken dört monomerden biridir. Ayrıca ATP, hücre içi sinyal iletiminde protein kinaz reaksiyonu için gereken fosfatın kaynağıdır. 3 tane fosfattan oluşur.

ATP çeşitli yollarla sentezlenebilir. Aerobik solunum yapan canlılarda ATP sentezi; oksijen varlığında ökaryot hücrelerde mitokondride, prokaryot hücrelerde ise mezozomda oksidatif fosforilasyon yoluyla gerçekleşir. Anaerobik solunum (oksijensiz solunum) yapan canlılarda ise ATP sentezi fermantasyon yoluyla olur.
ATP sentezinde yakıt olarak başta glukoz ve trigliseritler kullanılır. Trigliseritlerin bozunumunda gliserol ve yağ asitleri oluşur. Hücre sitozolunda glukoz ve gliserol, glikoliz yoluyla pirüvata dönüştürülürler. Sübstrat fosforilasyonu yoluyla bu aşamada bir miktar ATP pirüvat kinaz ve fosfogliserat kinaz enzimleri tarafından sentezlenir. Pirüvat sonra mitokondride oksitlenmeye devam eder.
Mitokondride pirüvat pirüvat dehidrojenaz aracılığıyla asetil KoA'ya dönüşür, o da Krebs döngüsü ile karbon dioksite kadar oksitlenir. Yağ asitleri de beta oksidasyonu ile asetil-KoA'ya dönüşürler ve Krebs döngüsü'yle metabolize olurlar. Krebs Döngüsü'nün her bir deviniminde süksinil KoA sentetaz tarafından bir ATP dengi GTP, bir de indirgeme gücüne sahip olan NADH sentezlenir. NADH'deki elektronlar elektron taşıma zinciri ile taşınırken ATP sentaz tarafından oksidatif fosforilasyonyoluyla çok miktarda ATP sentezlenir.

Glukozun karbon dioksite oksidasyonuna hücre solunumu denir. Glukozdaki kimyasal enerjinin %40'ı, hücre için daha kullanışlı olan ATP'ye dönüşür.
ATP ayrıca nükleozit difosfat kinaz enzimi aracılığıyla başka nükleozit trifosfatları kullanarak da sentezlenir:

ADP + GTP → ATP + GDP
Kas hücrelerinde ATP, guanido-fosfotransferaz tarafından katalizlenen benzer bir reaksiyonda da kreatin fosfat'ın fosfat grubu ADP'ye aktarılarak ATP ve kreatin oluşur.
Bitki hücrelerinde ATP, kloroplastlarda gerçekleşen fotosentez yoluyla sentezlenir. Bu ATP'nin bir kısmı sonra triozşekerlerinin oluşumu için Calvin döngüsünde kullanılır.

İşlevi

ATP'nin enerjisi onun ADP'ye dönüşmesine yol açan fosfat bağının hidrolizi ile açığa çıkar. Hücre içinde çeşitli enzim, motor protein ve taşıma proteini bu enerjiyi kullanırlar. ATP'nin bozunumu ADP ve inorganik fosfat (Pi) oluşturur, ADP sonra AMP ve Pi olarak ayrıca bozunur. ATP'nin bir diğer bozunum yolu AMP + PPi şeklindedir.

ATP'nin hücrede enerji kaynağı olarak kullanıldığı yerler kısaca şöyle sıralanabilir:
1.Biyosentetik reaksiyonlarda: protein, yağ, karbonhidrat ve nükleik asidin sentezi
2.Fiziksel hareketlerde: kas kasılması, stoplazmik hareketler, hücre bölünmesi
3.Aktif taşımayı sağlayan biyokimyasal reaksiyonlarda
4.Sinirsel iletimi sağlayan reaksiyonlarda
5.Salgılama olaylarında
Çalışma Mekanizması

ATP, bir tüp içinde hidroliz edildiğinde açığa çıkan enerji bu tüpün içindeki suyu ısıtır. Ancak bu enerji kaynağını bu şekilde kullanmak etkisiz ve tehlikeli olur. Hücreler, özgül enzimler yardımıyla ATP hidroliz enerjisini doğrudan endergonik olaylarla eşleştirme yeteneğine sahiptir. Özgül enzimler bir fosfat grubunu ATP'den başka bir moleküle aktararak, enerji eşleşmesini sağlar. Ekzergonik ve endergonik tepkimelerin eşleştirilmesindeki anahtar nokta, başlangıçtaki molekülden daha reaktif olan fosforile olmuş ara bileşiğin oluşumudur.
Bu olayı bir örnekle ele alalım. Bu örnekte ATP hidrolizi, bir amino asit olan glutamik asidin (Glu) başka bir amino asit olan glutamine (Glu-NH2) dönüşümünü üstlenmektedir:
ATP'nin yardımı yokken dönüşüm kendiliğinden gerçekleşmez. ATP'nin yardımı varken ise glutamin sentezi ATP tarafından sürdürülen iki basamaklı bir tepkime halinde gerçekleşir. Fosforile olmuş bir ara ürün oluşması, iki basamağı birleştirir.