Paradoks

/ Felsefe

Paradoks, görünüşte doğru olan bir ifade veya ifadeler topluluğunun bir çelişki oluşturması veya sezgiye karşı bir sonuç oluşturmasıdır. Çoğunlukla, çelişkili görünen sonuç veya sonuçların aslında çelişkili tarafları vardır. Paradoks teriminin karşılığı olarak Türkçede yanıltmaç, çatışkı ve çelişki sözcükleri kullanılmaktadır. Yandaki şekilde bir paradoks yoktur ve bir ilüzyondur veya göz yanılması diyelim. Şöyle ki Şekilde ilk durumda iki parçadan oluşan üst eğimli yüzey içe doğru bükük durmakta, ikinci durumda ise bu yüzey yine parçalı fakat dışa bükük olduğu için oradan alan kazancı olmuş, bu da içeriye bir boş kare olarak yansımıştır. Ancak bu pek çok zekî kişi tarafından da uzun süre fark edilemeyebilmektedir. Başka bir bakış açısı olarak; kırmızı üçgenin eğimi olan 3/8 ile mavi üçgenin eğimi olan 2/5, görüldüğü gibi eşit değildir. Dolayısıyla bu iki üçgen ile iki parçacığın oluşturduğu her iki şekil de üçgen değildir. Bu yüzden de iki şeklin alanlarının farklı çıkması gibi bir şey söz konusu olamaz. Ayrıca kendi içinde çelişen veya tam tersi şekilde sonuç olarak doğru olan fakat absürd veya çelişkili gözüken bir ifadeye (veya ifadelere/ifadeler bütününe) de paradoks denmektedir.[1] Kökleşmiş inanışlara aykırı olarak ileri sürülen düşünce olarak da tanımlanabilir. Yani bir nevi çelişkidir.

Kişi48 Soru10 Yanıt36

Aktiviteler

Haziran 2017

Nursel Akçay, bir soruya yanıt verdi.

Dede paradoksu nedir?

Haziran 2016

Serdar Alan, bir soruya yanıt verdi.

Sizin bildiğiniz veya en fazla bilindiğini düşündüğünüz paradokslar hangileri?

İnsan ! İnsanın tabiatında bir sürü paradoks vardır.
GÖNÜL KAÇANI KOVALAR.'

Ekim 2014

Abdulkerim Özkan yeni bir gönderide bulundu.

PARADOKS DÜNYASINA BİR BAKIŞ

PARADOKS DÜNYASINA BİR BAKIŞ…
Binlerce yıllık geçmişi olan paradokslar, insanların kafasını devamlı meşgul etmiştir. Aslında doğru gibi görülen bir önerme veya fikir, tamamen yanlış olarak çıkar karşımıza. Tam tersi de mümkündür; yıllarca yanlış zannettiğimiz olayların, fikirlerin, hesaplamaların, doğru olduğunu görmek, bizi şaşkınlığa ve hayrete düşürür.
... En güvenilir kaynak olan Türk Dil Kurumu sözlüğünde paradoks için;
"1. Aykırı düşünce. 2. Çelişki. 3. Düşünceler arasında tartışmaya açık, kesin bir yargı içermeyen karşıtlık. " açıklaması geçiyor.
Çeşitli kaynaklar ise;
"Paradoks, görünüşte doğru olan bir ifade veya ifadeler topluluğunun bir çelişki yaratması veya sezgiye karşı bir sonuç yaratmasıdır. Çoğunlukla, çelişkili gözüken sonuç veya sonuçların aslında çelişkili tarafları vardır. Paradoks teriminin karşılığı olarak Türkçe'de yanıltmaç ve çatışkı sözcükleri de kullanılmaktadır. " açıklamasını yapmış.
Paradokslara edebiyat, bilim ve matematikten, günlük yaşama kadar çok değişik alanlarda rastlanır. Ne tür bir paradoks olursa olsun, ortaya çıkan sorular ve karışıklık hem ilginç, hem de eğlendiricidir. Özellikle matematiksel paradokslar yeni buluşlara yol açabilir.
Paradokslar ilginçtir, eğlencelidir, öğreticidir, şaşırtıcıdır, zihni açar...
Tarihte bilinen ilk paradoks örneklerini Epimenides vermiştir.
Epimenides ölümsüz bir ifadede bulunmuş, bir Giritli idi; "Tüm Giritliler yalancıdır. Epimenides'in bu ifadesi Epimenides paradoksu olarak adlandırılır. Zaman zaman Yalancı paradoksu veya Giritli paradoksu olarak da anılmıştır.
Paradoks şuradan kaynaklanmaktadır:
Eğer "tüm Giritliler yalancıdır" önermesini doğru kabul edersek, kendisi de Giritli olan Epimenides'in yalancı olması gerekir. Eğer Epimenides yalancıysa, tüm söyledikleri gibi, "tüm Giritliler yalancıdır" önermesinin de yanlış olması gerekir. Doğru söylediğine inanırsak yalan söylediğini anlıyoruz. Önermenin hem doğru hem yanlış olduğu sonucu çıkar.
Eğer "tüm Giritliler yalancıdır" önermesi yanlış kabul edersek, kendisi de Giritli olan Epimenides'in doğru söylüyor olması gerekir. Şu halde, "tüm Giritliler yalancıdır" önermesi doğru olmalıdır. Yine çelişkili bir sonuç çıkar.
Bir önerme hem doğru hem yanlış olamaz.
Burada gözden kaçırılan ve yıllarca matematikçilere yanlış hesaplamalar yaptıran küçük bir püf noktası vardır ve o da şudur:
"Bütün Giritliler yalancıdır" önermesinin tersi
"Bütün Giritliler doğrucudur" değildir. Doğrusu
"En az bir Giritli vardır ki, doğrucudur" olması gerekmektedir
HER kelimesinin tersinin EN AZ BİR cümlesi olduğunun keşfinden sonra matematikteki bu tıkanıklık aşılmış, ve aslında Epimenides paradoksunun aslında bir paradoks olmadığı ortaya çıkmıştır.
Bu bilgi ışığında değerlendirdiğimizde, "Bütün Giritliler yalancıdır" önermesi yanlışsa, "En az bir Giritli doğru söyler" önermesi doğrudur. Bunlardan birinin Epimenides olması mümkün olduğundan, paradoks ortadan kalkar.

FERRARİ Mİ, KEÇİ Mİ?
MONTY HALL PROBLEMİ
William Capra, yarışmacıların ya yepyeni bir araba kazandıkları, ya da dört ayaklı, inatçı bir dostu ipinden çekerek süklüm püklüm stüdyodan ayrıldıkları, ‘Ferrari mi, Keçi mi ? ’ adlı, ekranların bir numaralı yarışma programına katılmaya hak kazanınca pek sevinmişti. Keçileri severdi sevmesine ya, Ferrari kazanmayı elbette tercih ediyordu. Yazık ki şu an pek şansı varmış gibi gözükmüyor, zira yarışmanın sunucusu Monty Hall, William’ın aklını bir zeka oyunuyla iyice karıştırmış durumda.
Üç kapı var. Bir kapının ardında araba, diğer iki kapının ardında da keçiler bulunuyor. Hangisinin nerede olduğunun belirli bir mantığı yok, yani araba ve keçiler gelişigüzel yerleştirilmişler. William’ın bir kapıyı seçmesi gerekiyor. Monty Hall kapıların ardında ne olduğunu biliyor ve William seçimini yaptıktan sonra o da ardında keçi olan bir kapıyı açacak. Sonra William ilk tercihinde ısrar mı edeceğine, yoksa öteki kapıyı mı seçeceğine karar verecek.
Monty Hall, çoğu kişinin bu bulmacada hataya düştüğünü belirtir. Marilyn vos Savant’ın bulmacaya Parade dergisindeki köşesinde yer vermiş olduğu ve yüzlerce matematikçi de dahil 10.000 kadar okurun, verilen çözümü yanlış sanarak, yazara pek de kibar sayılmayacak şekilde itiraz ettiği de William’a söylenir.
Onca insan gibi oyuna gelmemek için William ne yanıt vermeli? Ferrari’yi kazanma olasılığı en yüksek seviyeye çıkarmak için, ilk tercihini değiştirmemesi mi, yoksa diğer kapıyı mı seçmesi gerekir? Peki, tercihinin gerekçesi ne olacaktır?

Haziran 2014

Halil Ipci, bir soruya yanıt verdi.

Paradoks nedir?

Türkiyenin laik bir devlet olarak takribi 80.000 din memura sahib olması bir paradoxdur.

Haziran 2014

Sadık Dereköy, bir soruya yanıt verdi.

Paradoks nedir?

"Yumurta mı tavuktan, tavuk mu yumurtadan çıkar? " sorusu bir paradokstur.

Haziran 2014

Hakan Özerdem, bir soruya yanıt verdi.

Paradoks'u tanımlamaya kalksan kullanabileceğin en iyi örnek ne olurdu?

Tamamen kişisel görüşümdür, ama ülkede bir zamanlar (ve hala) eşcinsellik bu kadar tepki görürken, iki sanat güneşi kavramımızın tercihleri ve bu eleştiren kitlenin rakı masasında onları dinlemekten rahatsız olmaması bana her daim paradoks kelimesini hatırlatmıştır.

Mayıs 2014

Ayhan Şimşek, bir soruya yanıt verdi.

Paradoks nedir?

Haz etmediğim durum biçimlerinden birine verilmiş olan addır Paradoks.

Mayıs 2014

Yusuf Demir, bir soruya yanıt verdi.

Paradoks'u tanımlamaya kalksan kullanabileceğin en iyi örnek ne olurdu?

Paradoks teoride sıkıntı çıkartmayan fakat pratik bilgide sorun oluşturan düşüncedir.

Okuma yazma bilmeyenler bu kapıdan girsin yazılı pankart

Mayıs 2014

Hakan Kubaliç, bir soruya yanıt verdi.

Paradoks'u tanımlamaya kalksan kullanabileceğin en iyi örnek ne olurdu?

Giritli Epimenidesinde dediği gibi ; "Tüm Giritliler yalancıdır. "

Mayıs 2014

sro, bir soruya yanıt verdi.

Paradoks nedir?

Kral Paradoksu:

Kral ülkenin yalancıları arasında bir yarışma açtı. "İşte bu yalan, " diyebileceği bir yalan uydurana bir küp altın vadetti. Yalancılar akın akın saraya gelip yalanlarını söylediler, fakat yalanlar ne kadar akıl almaz olursa olsun kral hep, "olabilir, niye olmasın ... " gibi cevaplar veriyordu. Böylece hem eğleniyor, hem de bir küp altından olmuyordu.
Derken kahramanımız elinde boş bir küple huzura çıktı ve konuştu:
"-Rahmetli dedeniz bir savaşa çıkacaktı, ancak o günlerde hazinede yeterli para yoktu. Dedeniz dedemden bu küple bir küp altın borç aldı ve 'bu borcumu torunum torununa ödeyecek,' diye söz verdi. Şimdi, dedenizin borcunu bana ödemeniz için buraya geldim. "
Kral, "işte bu kuyruklu bir yalan! " deyince adam, "o halde ödülümü alayım, " dedi.
Kral, "ımm şeyy doğru da olabilir" deyince adam, "o halde borcunuzu ödeyin" dedi.

Nisan 2014

İmplicit None, bir soruya yanıt verdi.

İkizler paradoksu nedir?

İkizler paradoksu aslında sadece özel görelilik için bir "paradoks"tur.

Öncelikle lafı uzatmamak için sizden özel göreliliği ve ikizler paradoksunu bir yerden okumanızı rica ediyorum.

Paradoksu getiren özel göreliliğin eylemsiz referans çerçevelerinde, yani birbirine göre sabit hızla giden gözlemciler için geçerli olması. İkisinin gözünden de bakınca sonucun değişmemesi için ikisinin de aynı ivmesiz süreçleri yaşaması gerekiyordu. Dünyadaki üstünde hiçbir ivme hissetmezken roketteki en azından dünyaya dönerken dairesel hareket yapmış ve zorunlu olarak ivme hissetmiştir. Bu da özel göreliliğin bu deneydeki geçerliliğini bozmuştur, yani bu sistemi özel görelilikle tam olarak inceleyemezsiniz. İvme hisseden hareketli olandır ve zaman kısalması sadece onun için geçerli olacaktır. Dolayısıyla sadece o genç kalacaktır.

Nisan 2014

Ankra Hkuk, bir soruya yanıt verdi.

Paradoks'u tanımlamaya kalksan kullanabileceğin en iyi örnek ne olurdu?

Asla durdurulamayan bir tren, asla yıkılmayan bir duvara çarparsa ne olur? Tanrı asla kaldıramayacağı bir taşı yaratabilir mi? Bu sorular paradokstur, cevabı yoktur. Cevap verilemiyor oluşu, sorunun amacındaki olguda mantıksızlık olduğunu göstermez, paradoks sorunun özelliği budur zaten.