Bir insanla belli bir mesele üzerinde sohbet ederken veya yazılı bir metin incelenirken kişiye dair tahmin edildiğinden çok daha fazla veri elde edilebilir. Konu hakkında literatür taraması yapmadım ancak tecrübeye dayalı yöntemler var paylaşabilirim. İnsan davranışları üzerine herkes tarafından bilinen önermelerle yola çıkarak kesin olmayan ama oldukça yüksek doğrulukta fikir edinilebieceğine inanıyorum. Beşeri ilişkilerde ilişkinin düzeyini belirleyen temel argüman bence eğitim.
Cümlelerden eğitim düzeyine dair çok fazla çıkarım yapmak mümkün. Seçilen kelimelere bağlı olarak okuma ve öğrenme melekeleri, sosyal çevre, aile yapısı, ekonomik düzey, siyasi tercihler, harcama eğilimleri ve başka pek çok durum hakkında net veya flu çıkarımlar yapılabilir. Olay veya fikirleri anlatım tarzına bakılarak rasyonellik, analiz yeteneği, hayal gücü ölçülebilir. Cümlelerde anlatılan fikirler arasındaki tutarlılık seviyesine bakarak yalan olup olmadığı tespit edilebilir. Kelime ve fikir zenginliği ile hafıza gücü, lisan bilgisi, kartezyen ilişkileri algılayabilme gücü, çok boyutlu meseleleri algılama yeteneği ölçümlenebilir. Olaylara yaklaşım tarzından psikolojik sorunlar, aile içi şiddet, çocuklukta yaşanan travmalar anlaşılır. Kişinin saklama eğilimde olduğu meseleler ve ön plana çıkarmak istediği özellikleri ile alt benlikle ilgili çok fazla çıkarım yapmak mümkündür. Bu konuda çevremdeki insanların dikkatini çekmek için herkese tavsiye ettiğim ilk isim merhum üstat Peyami Safa. Özellikle 2.dünya savaşından sonra yazdığı eserlerinde tam olarak bu konuyu işliyor. Matmazel Noralyanın Koltuğu ve Yalnızız muhakkak okunmalı. Romanlarında insan davranışları, giyim ve konuşma tarzı, seçilen cümleler ve kelimelerden tersine mühendislikle, insanların sosyal çevreleri, iktisadi ve eğitim durumu, siyasi ve dini tercihleri ve buradan da geriye giderek derin insan kimliği içinde bireysel sorunlar (depresyon, intihar, şizofreni, vs) ve toplumsal sorunlar (hırsızlık, dolandırıcılık, fuhuş, cinayet gibi kriminal davranışlar) üreten davranışların analizini ve ilişkisini değerlendiriyor. Üstat bilimsel bir metot ortaya koymuyor ancak bilimsel metotları kullanmayı biliyor.
Okuduğunuz takdirde insan düşünceleriyle davranışlarının sebep sonuç ilişkisi içinde ilişkilendirilmesi ve buna etki eden soyut toplumsal kuvvetlerin insanlar üzerinde kurduğu yönetici güce dair çok geniş bir perspektif sahibi olunabilir.